نقد و تحلیل دیدگاه های زبان شناسی سیوطی در المزهر

اشتقاق یکی از شاخه های اصلی دانش زبان شناسی به شمار می آید. این دانش به بررسی ساختار هر کلمه و اجزای تشکیل دهنده ی آن به دقت توجه دارد. از دیگر شاخه های مهم زبان شناسی، معناشناسی می باشد این دانش شامل مباحثی چون: ترادف، اشتراک لفظی، اضداد، بحث حقیقت و مجاز و... می باشد. دانشمندان کهن و معاصر به شکلی گسترده به این موضوعات توجه نشان داده اند. سیوطی نیز از جمله زبان شناسان کهن عرب می باشد که در عهد مملوکی می زیسته است. از مهم ترین تألیفات سیوطی در این دوره «المزهر فی علوم اللغه و انواعها» می باشد. نویسنده در آن به نقل دیدگاه های زبان شناسی دانشمندان کهن پرداخته است. از ویژگی های برجسته ی این کتاب آن است که برخی نظرات دانشمندان زبان در هر موضوع، همراه با نقد و تحلیل سیوطی در آن، یکجا آمده است؛ امّا در برخی موضوعات نیز تنها یک ناقل صرف بوده و دیدگاه مستقلی از خود ارائه نکرده است. سیوطی از جمله دانشمندانی است که معتقد به کثرت وقوع اشتراک لفظی در زبان است. زبان شناسان معاصر به تفکیک دو پدیده ی اشتراک لفظی و چندمعنایی اشاره کرده اند؛ این درحالی است که سیوطی میان این دو پدیده تفاوت قائل نشده است. وی تمامی نمونه های اضداد را جزء اشتراک لفظی می داند؛ این درحالی است که برخی نمونه های اضداد زیرمجموعه ی چندمعنایی قرار می گیرند. در مبحث اشتقاق به رابطه ی معنایی میان صیغه های مشتق اشاره نکرده است و تقسیم بندی وی از اشتقاق متفاوت از دیگر دانشمندان می باشد. نوشته ی حاضر به نقد و تحلیل سه مبحث « اشتراک لفظی، اضداد و اشتقاق» می پردازد.